BIAK Stories: Liefdesverhaal met historische rafelrand

In 2022 is het precies zestig jaar geleden dat Nederland definitief afscheid nam van het laatste stukje Nederlands-Indië. Onder grote druk van de internationale gemeenschap droeg Nederland het gezag over Nieuw-Guinea in 1962 over aan de Verenigde Naties. Kunstenares Monique Verhoeckx, zelf dochter van Indische Nederlanders, maakte een video-installatie over deze periode. Geïnspireerd op het liefdesverhaal van haar ouders, neemt ze de bezoeker in BIAK Stories mee in een vertelling vol contrasten.

Verhoeckx’ ouders ontmoeten elkaar op het eiland Biak, eind jaren ’50 van de vorige eeuw. Haar vader is vliegtuigmaker voor de marine en haar moeder, toen nog getrouwd met een andere man, volgde haar echtgenoot tijdens zijn uitzending naar het eiland. Er volgt een liefdesverhaal, maar wel een met een flinke kanttekening: beiden dragen namelijk de trauma’s van de onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië met zich mee. Het is een tijd waarin de mooie zandstranden aan de ene kant en spanningen onder de bevolking aan de andere kant samenkomen.

Strijd tussen twee naties

“De drie personages schrijven alle drie, op hetzelfde moment, een afscheidsbrief”, vertelt Verhoeckx over de film in de installatie. Bezoekers zien beelden uit die tijd, drie stemmen verwoorden de brieven. “Het is iets heel moois, dat liefdesverhaal, maar het is natuurlijk ook een beetje tragisch. Er wordt iemand verlaten. Die driehoek is voor mij een inspiratie geweest van hoe dat reflecteert op het grote geheel, op de geschiedenis. De twee mannen en de vrouw, dat is voor mij wel een soort vergelijking met twee naties, Indonesië en Nederland, die strijden om het land van de Papoea’s.”

Verhoeckx wil met BIAK Stories een deel van de geschiedenis laten zien wat volgens de kunstenares lang niet bij iedereen bekend is. “Heel veel mensen denken dat Nieuw-Guinea onafhankelijk geworden is in 1962. Dat Papoea een eigen staat heeft gekregen, maar dat is natuurlijk niet zo. Nieuw-Guinea is overgedragen aan de VN en kwam daarna onder Indonesisch bestuur. Dat heeft het er niet makkelijker op gemaakt. Dat maakt het tot een heel ander stukje geschiedenis dan de Indonesische onafhankelijkheid.”

Beeld uit de installatie BIAK Stories
Beeld uit de installatie ‘BIAK Stories’ | Foto: Monique Verhoeckx

Ook het gegeven dat veel Papoea’s meestreden aan Nederlandse zijde, blijft volgens Verhoeckx vaak op de achtergrond. “Veel Nederlandse veteranen hebben ook het vervelende gevoel dat ze de Papoea’s in de steek hebben gelaten. En veel Papoea’s moesten ook weg in de jaren ’60, omdat het voor hen niet meer veilig was. Die zijn ook hier naartoe gekomen. Het is net allemaal een beetje anders.”

Bredaas tintje

Bij de installatie hoort ook een expositie. In het Stedelijk Museum heeft de tentoonstelling een Bredaas tintje gekregen. Bredanaars die thuis nog voorwerpen hadden liggen uit Nederlands Nieuw-Guinea, hebben die in bruikleen gegeven. Interessant om te zien, maar minstens zo interessant is het verhaal dat eraan vast hangt. Verhoeckx: “Wat we vooral hebben meegemaakt, is die herkenning. Mensen die objecten hebben aangedragen, de veteranen die net als mijn vader het verhaal op dezelfde manier verwoorden. Dat is natuurlijk opmerkelijk. Ik wist ook niet hoe diep dat zat, dat verdriet over het in de steek laten van die mensen.”

De installatie en bijbehorden expositie is nog tot en met 4 september te zien in het Stedelijk Museum. BIAK Stories maakt onderdeel uit van het NEXT-programma van het Bredase museum en is daardoor gratis te bezoeken.